43.3. Dane ilościowe

Rezerwa na potencjalne zwroty kosztów kredytu

11 września 2019 roku opublikowano wyrok TSUE w sprawie C-383/18. Rozstrzygając sprawę, TSUE orzekł, że artykuł 16 ust. 1 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/48/WE z 23 kwietnia 2008 roku w sprawie umów o kredyt konsumencki oraz uchylającej dyrektywę Rady 87/102/EWG należy interpretować w ten sposób, że prawo konsumenta do obniżki całkowitego kosztu kredytu w przypadku wcześniejszej spłaty kredytu obejmuje wszystkie koszty, które zostały nałożone na konsumenta.

Trybunał jednoznacznie przesądził, że przy przedpłacie konsument jest uprawniony do obniżki wszystkich kosztów wchodzących w skład całkowitego kosztu kredytu. Wyrok ten jednakże nie wskazał sposobu kalkulacji takiej obniżki w odniesieniu do kosztów jednorazowych, takich jak prowizje i opłaty przygotowawcze.

Aprobowaną przez Prezesa UOKiK oraz Rzecznika Finansowego formułą rozliczania się z kredytobiorcami z kosztów kredytu jest tzw. formuła liniowa, która proporcjonalność odnosi do okresu pomiędzy rzeczywistą datą spłaty kredytu a datą spłaty określoną w umowie i nakazuje równy podział kosztu jednorazowego na poszczególne terminy płatności. Jednak w związku z brakiem regulacji prawnych praktyka w tym zakresie może być różna. 

W związku z wyrokiem TSUE Grupa PZU oszacowała skutki ryzyka prawnego wynikającego z przedpłat kredytów konsumenckich dokonywanych przed dniem wyroku TSUE i utworzyła z tego tytułu rezerwę która obciążyła pozostałe koszty operacyjne w kwocie 272 mln zł.

Wartość rezerwy na 31 grudnia 2019 roku wyniosła 254 mln zł. Jej wysokość stanowi najlepszy możliwy szacunek oparty na danych historycznych dotyczących wcześniejszych spłat kredytów konsumenckich oraz na obserwowanej historycznej ilości wpływających reklamacji dotyczących proporcjonalnego zwrotu prowizji, w tym po orzeczeniu TSUE, jak również uwzględniający oczekiwania w zakresie trendów dotyczących poziomu przyszłych reklamacji. Oszacowanie rezerwy wymagało przyjęcia szeregu założeń eksperckich i wiąże się z istotną niepewnością wynikającą m. in. z krótkiego czasu obserwacji i trudnej do oszacowania zmienności obserwowanych trendów dotyczących liczby i kwot zgłaszanych reklamacji. Z tego względu kwota rezerwy będzie podlegała aktualizacji w kolejnych okresach w zależności od kształtowania się liczby reklamacji i kwot do zwrotu.

Dla przedpłat dokonywanych po wyroku TSUE zwroty kosztów kredytów dokonywane są na bieżąco, a ich efekt pomniejsza wynik odsetkowy. Za okres od dnia wyroku, tj. od 11 września do 31 grudnia 2019 roku była to kwota 99 mln zł.

Dodatkowo Grupa PZU oszacowała różnicę pomiędzy przychodem odsetkowym ujętym do dnia bilansowego według metody efektywnej stopy procentowej, a przychodem, który powinien być ujęty przy uwzględnieniu możliwych w przyszłości przedpłat kredytów konsumenckich i wynikających z tych przedpłat zwrotów według formuły liniowej, co pomniejszyło przychody netto z inwestycji o kwotę 60 mln zł.

Grupa PZU przeprowadziła analizę wrażliwości wpływu zmiany istotnych parametrów rezerwy na jej wysokość.

Rezerwa na ryzyko prawne dotyczące walutowych kredytów hipotecznych we frankach szwajcarskich

3 października 2019 roku TSUE wydał orzeczenie w sprawie skutków ewentualnej abuzywności postanowień indywidualnej umowy kredytu indeksowanego do franka szwajcarskiego udzielonego przez jeden z banków. TSUE dokonał wykładni przepisów dyrektywy Rady 93/13/EW z 5 kwietnia 1993 roku w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich na kanwie umowy kredytu indeksowanego do franka szwajcarskiego. TSUE wskazał skutki uznania ewentualnej abuzywności klauzul przeliczeniowych przez sąd krajowy, nie badając jednocześnie w ogóle ewentualnej abuzywności postanowień umownych. TSUE nie przesądził, że w przypadku ustalenia przez sąd krajowy ewentualnej abuzywności automatycznie nastąpić powinno ustalenie przez sąd nieważności całej umowy. Ocena w tym zakresie pozostaje do rozstrzygnięcia przez sąd krajowy, przy czym TSUE nie wykluczył możliwości uzupełnienia luki powstałej w wyniku abuzywności klauzul przeliczeniowych za pomocą krajowych przepisów dyspozytywnych.

Orzeczenie TSUE stanowi ogólne wytyczne dla polskich sądów. Ostateczne rozstrzygnięcia podejmowane przez polskie sądy będą dokonywane na podstawie przepisów UE interpretowanych zgodnie z wyrokiem TSUE, mając na uwadze przepisy prawa krajowego i analizę indywidualnych okoliczności każdej sprawy. Jednocześnie trudno nadal mówić o ukształtowanej linii orzeczniczej w sprawach kredytów hipotecznych we frankach szwajcarskich, co potwierdzają często wzajemnie wykluczające się orzeczenia sadów powszechnych, a także służące rozwiązaniu wątpliwości sądów zapytania prawne do TSUE i Sądu Najwyższego.

Biorąc pod uwagę obserwowany w sektorze bankowym wzrost liczby pozwów dotyczących walutowych kredytów hipotecznych we frankach szwajcarskich oraz niejednolitość linii orzeczniczej dotyczącej powyższych kredytów, Grupa PZU oszacowała rezerwę na ryzyko prawne związane z umowami kredytów hipotecznych walutowych we franku szwajcarskim w łącznej kwocie 59 mln zł, która obciążyła pozostałe koszty operacyjne w kwocie 22 mln zł (dla ekspozycji spłaconych na datę bilansową) oraz zmianę wartości odpisów na oczekiwane straty kredytowe i odpisów z tytułu utraty wartości instrumentów finansowych w kwocie 37 mln zł (dla ekspozycji niespłaconych na datę bilansową).

Wartość rezerwy dla toczących się spraw spornych ustala się na postawie opinii prawnych dotyczących oceny wzorców umownych walutowych kredytów hipotecznych w CHF oraz na indywidualnej ocenie (dla każdego pozwu) ryzyka przegrania danej sprawy w sądzie przy uwzględnieniu charakteru żądania pozwu, a także możliwych skutków finansowych.

Ponadto, na 31 grudnia 2019 roku Grupa PZU oszacowała rezerwę portfelową na przyszłe możliwe pozwy, której wartość opiera się na ocenie ryzyka prawnego. Kalkulując kwotę rezerwy Grupa PZU szacuje wartość portfela, dla którego w przyszłości mogą zostać wniesione pozwy dotyczące kwestionowania umowy kredytowej, prawdopodobieństwo przegrania ewentualnych przyszłych spraw sądowych oraz możliwe skutki finansowe przegrania sprawy sądowej, biorąc pod uwagę możliwość:

• unieważnienia całej umowy kredytu hipotecznego walutowego w CHF w efekcie uznania klauzuli waloryzacyjnej za niedozwoloną,
• uznania, że klauzule zawarte w umowie kredytowej stanowią niedozwolone postanowienia umowne skutkujące ustaleniem salda kredytu w PLN oraz pozostawienie oprocentowania kredytu w oparciu o stawkę LIBOR tzw. odfrankowienie,
• uznania klauzuli waloryzacyjnej za abuzywną i zastąpienia je kursem średnim NBP,
• oddalenia powództwa.

Grupa PZU przeprowadziła analizę wrażliwości wpływu zmiany istotnych parametrów rezerwy na jej wysokość.

Biorąc pod uwagę niejednolite orzecznictwo sądowe dotyczące walutowych kredytów hipotecznych w CHF oraz krótki okres danych historycznych dotyczących pozwów sądowych związanych z takimi kredytami, oszacowanie rezerwy wymagało przyjęcia przez Grupę PZU eksperckich założeń i wiąże się z istotną niepewnością. Grupa PZU będzie monitorowała wpływ orzeczenia TSUE na kierunek podejmowanych przez polskie sądy decyzji oraz praktykę rynkową i zachowania kredytobiorców oraz dokonywała aktualizacji wszystkich założeń przyjętych w procesie tworzenia rezerwy. 

Rezerwa na udzielone gwarancje i poręczenia

Pozycja zawiera rezerwy tworzone przez banki na potencjalne utraty korzyści ekonomicznych wynikających z ekspozycji pozabilansowych (np. udzielonych gwarancji lub ekspozycji kredytowych). 

Rezerwa na kary nałożone przez UOKiK

Kwota 57 mln zł dotyczy kary nałożonej w postępowaniu Prezesa UOKiK wobec PZU. Szczegółowe informacje na ten temat zaprezentowano w punkcie 50.2.

Kwota 28 mln dotyczy kary zwróconej przez UOKiK do Pekao. Ze względu na potencjalne ryzyko wypływu środków w związku z tą sprawą Grupa PZU nie rozpoznała przychodu z tytułu zwróconych środków, lecz utworzyła rezerwę.   

Rezerwa na koszty z tytułu restrukturyzacji

Zarząd Pekao poinformował, że 4 kwietnia 2019 roku, zgodnie z postanowieniami ustawy o zasadach rozwiązywania stosunków pracy, podjął uchwałę o zamiarze przeprowadzenia zwolnień grupowych i rozpoczęciu procedury konsultacji w sprawie zwolnień grupowych. 

Zamiarem Zarządu Pekao było rozwiązanie umowy o pracę z maksymalnie 900 pracownikami oraz zmiana warunków zatrudnienia maksymalnie 620 pracownikom w okresie od 26 kwietnia 2019 roku do 31 października 2019 roku.

Całość kosztów związanych z rozwiązaniem umów o pracę i zmianą warunków zatrudnienia pracowników Pekao w ramach zwolnień grupowych oszacowano na 85 mln zł i w tej wysokości utworzono rezerwę restrukturyzacyjną. Wartość rezerwy na 31 grudnia 2019 roku wyniosła 19 mln zł i dotyczy wypłat, które będą realizowane w 2020 roku. 

Na pozostałą część salda składa się:

• 10 mln zł – dotyczące procesu restrukturyzacji prowadzonego w PZU i PZU Życie (na 31 grudnia 2018 roku: 10 mln zł);
• 5 mln – dotyczące procesów restrukturyzacyjnych w Alior Banku, w tym rezerwa utworzona w 2019 roku w związku z przejęciem SKOK Jaworzno (na 31 grudnia 2018 roku: 10 mln zł).